Co słychać w nauce?

W Instytucie Astronomii Uniwersytetu Zielonogórskiego odbyła się prezentacja pracy najnowszego teleskopu ROTUZ, który w październiku br. został zainstalowany w Chile. Najatrakcyjniejszym momentem spotkania z mediami było połączenie z teleskopem i pokaz - nocnego jeszcze - nieba nad pustynią Atakama. Dr Michał Żejmo zademonstrował jak kilkoma kliknięciami w komputerze znajdującym się w Zielonej Górze można sterować teleskopem oddalonym o 15 000 km.

ROTUZ to Robotyczny Optyczny Teleskop Uniwersytetu Zielonogórskiego - sprzęt najnowszej technologii. Jest to system dwóch teleskopów zwierciadlanych zakupiony przez Instytut Astronomii UZ w 2021 r.

Przez pierwszy rok teleskop znajdował się na farmie teleskopów e-EyE w Hiszpanii, jednak w październiku 2022 r. został przeniesiony do Chile, na teren firmy DeepSky Chile, znajdującego się w południowej części pustyni Atakama. Takie rozwiązanie pozwala zmaksymalizować ilość nocy obserwacyjnych, a więc ilość gromadzonych danych. W Polsce mamy średnio około 100 pogodnych nocy w roku, natomiast w Chile, gdzie obecnie znajduje się teleskop jest ich aż 320. Warunki obserwacyjne panujące w tym miejscu są jednymi z najlepszych na całym świecie, co było jednym z argumentów zmiany lokalizacji.

Dzięki systemowi ROTUZ IA UZ jest istotnym elementem w badaniach wielkich międzynarodowych projektów jak GAIA Follow-up czy TESS Follow-up. Obie misje kosmiczne są przełomowe w kontekście poszukiwania i badania obiektów typu planet pozasłonecznych, gwiazdowych czarnych dziur czy brązowych karłów w naszej Galaktyce. Dane z misji kosmicznych tworzą bazę obiektów do dokładniejszych badań za pomocą teleskopów naziemnych m.in. takich jak ROTUZ.

Drugim głównym zadaniem naszej nowej aparatury jest prowadzenie obserwacji we współpracy z firmami z przemysłu kosmicznego w ramach projektu „European Space Surveillance and Tracking - EU SST” prowadzonego przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA). Projekt ten dotyczy obserwacji i wyznaczania orbit śmieci kosmicznych zagrażających pracującym tam satelitom oraz statkom kosmicznym. Obserwacje w ramach tego ważnego projektu prowadzone są przez sieć teleskopów rozmieszczonych na całym świecie, która jednak zdominowana jest przez teleskopy zlokalizowane na półkuli północnej. ROTUZ stał się jednym z elementów tego systemu, a umieszczenie go w Chile pozwoliło na uzupełnienie luki aparaturowej i tym samym poprawienie zakresu śledzenia śmieci kosmicznych na orbicie.

Udział we wspomnianych wyżej projektach, a także własne kampanie obserwacyjne prowadzone za pomocą teleskopu ROTUZ stanowią cenny wkład i rozszerzają zakres badań naukowych prowadzonych w Instytucie Astronomii UZ, czego dowodzą pierwsze publikacje w recenzowanych czasopismach.

Teleskop na półkuli południowej posiada ogromny potencjał dydaktyczny i promocyjny oraz stanowi niezastąpioną pomoc naukową na zajęciach. Mamy możliwość prowadzenia obserwacji dydaktycznych w godzinach porannych czasu polskiego, znacznie ułatwiając dostęp studentom do sprzyjających warunków. Dodatkowo przesunięcie pór roku sprawia, że latem, gdy w Polsce są krótkie noce obserwacyjne bądź ich wcale nie ma, w Chile są długie zimowe noce, co ułatwia prowadzenie praktyk i potencjalnie może zwiększyć zainteresowanie studentów uczestnictwem w projektach naukowych.